7pk6_tyt.qxd

Polski Przegl¹d Kardiologiczny 2007, 9, 6, 423-427 Copyright 2007 Almamedia; www. almamedia.com.pl Zasady postêpowania w bloku ca³kowitym serca p³odu opracowane przez zespó³ specjalistów Instytutu Centrum Zdrowia Matki w £odzi (rok 2007)Perinatal management protocol for fetal complete heart block (The Research Institute Polish Mother’s Memorial Hospital 2007) Maria Respondek-Liberska1, Alicja ¯arkowska1, Przemys³aw Oszukowski2, Grzegorz Krasomski3, Jan Wilczyñski4, Ewa Gulczyñska5, Andrzej Sysa6, Henryk Tchórzewski7 1 Zak³ad Diagnostyki i Profilaktyki Wad Wrodzonych Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki i Uniwersytetu Medycznego w £odzi2 Klinika Perinatologii Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki i Uniwersytetu Medycznego w £odzi3 Klinika Po³o¿nictwa i Ginekologii Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki i Uniwersytetu Medycznego w £odzi4 Klinika Medycyny Matczyno-P³odowej Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki i Uniwersytetu Medycznego w £odzi5 Klinika Neonatologii Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w £odzi6 Klinika Kardiologii Dzieciêcej Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki i Uniwersytetu Medycznego w £odzi7 Zak³ad Immunologii Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w £odzi Adres do korespondencji: Prof. dr hab. n. med. Maria Respondek-Liberska Zak³ad Diagnostyki i Profilaktyki Wad Wrodzonych, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki i UM ul. Rzgowska 281/289; 93-345 £ódŸ; tel. (042) 271 11 35; e-mail: [email protected] StreszczenieAutorzy woparciu opiœmiennictwo iw³asne doœwiadczenie zespo³u wielospecjalistycznego woœrodku po³o¿niczo-neonataologiczno-kardiologicz- nym przedstawiaj¹ wypracowany w czasie ostatniej dekady schemat postêpowania z ciê¿arn¹ i p³odem z blokiem ca³kowitym serca.
Zalecana terapia uwzglêdnia m.in.: podawanie deksametazonu, salbutamolu, digoksyny, antybiotyku, pod kontrol¹ oceny hemodynamicznej wy- dolnoœci uk³adu kr¹¿enia p³odu, monitorowanego w oparciu o indywidualn¹ kartê obserwacji stanu p³odu.
Opracowano i przedstawiono graficznie model postêpowania w izolowanym bloku serca p³odu. Jednoczeœnie podkreœlono brak wskazañ do tera- pii przez³o¿yskowej w przypadku bloku serca p³odu powik³anego wad¹ serca.
S³owa kluczowe: blok ca³kowity serca p³odu, echokardiografia, terapia przez³o¿yskowa AbstractBased on the literature review and over the ten years experience in areferral center for fetal cardiology and obstetrics/neonatal/cardiological ter- tiary center in Poland, the authors (fetal cardiologists, obstetricians, neonatologist, pediatric cardiologist and immunologist) present hospital al- gorithm for the management of pregnant woman with fetus with complete heart block. The recommended therapy includes the administration of dexamethason, salbutamol, digoxin, antibiotic under hemodynamic monitoring of fetal heart.
On the other hand, no transplacental therapy is advised in fetuses with complete heart block and congenital heart defect, with conservative ma- nagement both for pregnant woman/fetus and neonate.
Key words: complete heart block, fetal echocardiography, transplacental therapy -140/min. Stosunkowo ³atwo go zarejestrowaæ oceniaj¹c rytm serca na podstawie przep³ywów w têtnicy pêpowinowej lub Ca³kowity blok serca p³odu rozpoznawany jest prenatalnie œrodkowej mózgu. Mo¿e wystêpowaæ zarówno z prawid³ow¹ bu- za pomoc¹ ultrasonografii ju¿ od ponad 30 lat (1, 2), ale do- dow¹ serca p³odu, jak i w przebiegu wady serca p³odu.
piero w ostatniej dekadzie wypracowano schemat optymalne- Ka¿da bradykardia jest wskazaniem do badania echokardio- go postêpowania (przy aktualnym stanie wiedzy i mo¿liwoœci).
graficznego p³odu. O szczegó³owej diagnostyce ró¿nicowej nie- Utrwalony wolny rytm serca p³odu poni¿ej 120/min ozna- prawid³owej wolnej akcji serca p³odu mo¿na znaleŸæ informacje cza bradykardiê. Sta³a bradykardia u p³odu najczêœciej jest wy- m.in. w podrêcznikach (3, 4). Do po³o¿nika wykonuj¹cego prze- wo³ana blokiem przedsionkowo-komorowym, w którym rytm siewowe badanie USG nale¿y wykrycie anomalii, a do oœrodka przedsionków jest niezale¿ny od rytmu komór (tab. I).
referencyjnego szczegó³owa analiza echokardiograficzne z oce- Bradykardia mo¿e byæ tak¿e jatrogenna, przejœciowa, mo- n¹ wydolnoœci uk³adu kr¹¿enia, ocen¹ anomalii dodatkowych, ¿e byæ wywo³ana uciskiem ciê¿arnej macicy na ¿y³ê g³ówn¹ dol- w tym m.in. sonograficznych cech infekcji p³odu oraz ewentual- n¹ ciê¿arnej (zwykle szybko ustêpuje po zmianie pozycji np. le- nie podjêcie próby terapii i monitorowanie stanu p³odu.
woboczn¹), albo konfliktem pêpowinowym. Bradykardia w cza- W niniejszym opracowaniu chcemy przedstawiæ zasady sie porodu mo¿e byæ wywo³ana skurczami macicy.
postêpowania u p³odu z rozpoznan¹ bradykardi¹ w przebiegu Blok III stopnia (ca³kowity) serca u p³odu wystêpuje stosun- bloku ca³kowitego serca p³odu, wypracowane w naszym zespo- kowo rzadko 1:15-20 000 ¿ywych urodzeñ. Manifestuje siê sta- le w ci¹gu ostatniej dekady (ryc. 1).
³ym, wolnym rytmem serca p³odu, zazwyczaj <90/min (zwykle Wolny rytm serca ok. 60-70/min jest stosunkowo d³ugo do- 50-70/min), natomiast rytm przedsionków wynosi zwykle 130- brze tolerowany przez p³ód, co œwiadczy o skutecznoœci mecha- Respondek-Liberska M., ¯arkowska A., Oszukowski P. et al.
Perinatal management protocol for fetal complete heart block Pol. Przegl. Kardiol., 2007, 9, 6, 423-427 Niezale¿nie od tego czy budowa serca p³odu jest prawid³o- wa czy nieprawid³owa, najczêœciej wystêpuje kardiomegalia.
1. Zatokowa (np. jatrogenna z powodu zbyt mocnego ucisku sond¹ USG) W czasie badania echokardiograficznego ocenia siê zarów- 1. Sinus bradycardia (eg. iatrogenic, too strong pressing with US scan head) no czêstoœæ rytmu komór, jak i czêstoœæ rytmu przedsionków.
Rytm komór jest zgodny z rytmem serca stwierdzanym w na- czyniach obwodowych, natomiast rytm przedsionków jest zwy- kle znacznie szybszy i niezale¿ny od rytmu komór. Rytm przed- sionków jako „rytm prawid³owy” mo¿e byæ niekiedy rejestrowa- 3. Niedotlenienie wewn¹trzmaciczne (zespó³ ¿y³y g³ównej dolnej, konflikt ny przez pelotê kardiotokografu, bêd¹c Ÿród³em pomy³ek dia- gnostycznych. Dlatego w ci¹¿y powik³anej blokiem serca p³o- du nie powinno siê stosowaæ tradycyjnego KTG.
Potwierdzeniem obecnoœci bloku ca³kowitego serca p³odu jest zarejestrowanie jednoczesnego nieprawid³owego rytmu komór oraz przedsionków serca p³odu. W przypadku w¹tpliwo- œci warto zastosowaæ dodatkowe techniki analizy rytmu serca Heart block with accompanying congenital structural heart disease p³odu, np. wykorzystuj¹c zapis przep³ywu krwi m.in. w ¿y³ach p³ucnych (odzwierciedlenie rytmu przedsionków) oraz w drob- nizmów adaptacyjnych. W przypadku zwolnienia rytmu serca nych odga³êzieniach têtnic p³ucnych (odzwierciedlenie rytmu <55/min stopniowo mog¹ siê rozwijaæ pierwsze objawy niewy- komór). Je¿eli rytm serca komór utrzymuje siê >60/min, naj- czêœciej p³ód pozostaje przez wiele tygodni wydolny kr¹¿enio- RYCINA 1. Schemat postêpowania w bloku ca³kowitym p³odu (Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki 2007) FIGURE 1. Scheme of perinatal management in fetal complete heart block (Polish Mother’s Memorial Hospital 2007) FHR – akcja sera p³odu / fetal heart rate; NHA – prawid³owa anatomia serca / normal heart anatomy; CHD – wrodzona wada serca / congenital heart disease; CVPS – skala Huhty, s³u¿¹ca monitorowaniu wydolnoœci kr¹¿enia u p³odu (maks. 10 pkt.) / cardiovascular profile score – Huhta scale, fetal heart sufficiency estimation (max. 10 points); ECM – ano- malie pozasercowe / extracardiac malformations Respondek-Liberska M., ¯arkowska A., Oszukowski P. i wsp.
Pol. Przegl. Kardiol., 2007, 9, 6, 423-427 Zasady postêpowania w bloku ca³kowitym serca p³odu wo, natomiast rytm serca komór <60/min najczêœciej wi¹¿e siê Blok ca³kowity serca mo¿e byæ izolowany lub mo¿e wspó³i- z rozwojem u p³odu objawów niewydolnoœci kr¹¿enia, w krañ- stnieæ z wad¹ serca. Najczêstsz¹ wad¹ serca wspó³istniej¹c¹ cowej postaci widocznej jako obrzêk nieimmunologiczny p³o- z blokiem ca³kowitym jest ubytek przegrody przedsionkowo-ko- du. Najtrudniejsze do monitorowania i przewidywania stanu morowej (wspólny kana³ przedsionkowo-komorowy) lub wspól- p³odu s¹ bloki przebiegaj¹ce z rytmem komór >50 i <60/min.
ny przedsionek. W przypadku bloku przedsionkowo-komoro- Warto zwróciæ uwagê, i¿ w przypadku bloku ca³kowitego wego zawsze nale¿y braæ pod uwagê mo¿liwoœæ lewostronne- serca przep³ywy przez zastawki pó³ksiê¿ycowate oraz du¿e na- go izomeryzmu, z³o¿onej wady polegaj¹cej na wspó³istnieniu po- czynia p³odu s¹ nieprawid³owe, tzn. przyspieszone, ale nie z po- lisplenii, anomalii rozwojowej p³uc pod postaci¹ dwóch syme- wodu zwê¿enia zastawek, lecz na skutek wiêkszej objêtoœci trycznych p³uc dwup³atowych oraz wady serca. Pomimo prawi- krwi w komorze i pog³êbionej si³y skurczu miêœnia komory.
d³owego kariotypu jest to wada o z³ym rokowaniu i w ponad 90% Przyspieszony przep³yw krwi przez zastawki pó³ksiê¿ycowate doprowadzaj¹ca do zgonu u noworodka, mimo prób stosowa- u p³odu z blokiem ca³kowitym serca wymaga jednak ró¿nico- nia stymulacji elektrycznej i korekcji kardiochirurgicznej (13).
wania ze wspó³istniej¹c¹ wad¹ serca.
Postêpowanie i leczenie w przypadku bloku ca³kowitego W diagnostyce echokardiograficznej p³odu z blokiem ca³- serca jest z³o¿one: polega na jak najwczeœniejszym podjêciu kowitym serca stosuje siê wszystkie dostêpne techniki echo- monitorowania echokardiograficznego uk³adu kr¹¿enia oraz kardiograficzne umo¿liwiaj¹ce m.in. ocenê czasów przewo- ultrasonograficznego rozwoju p³odu oraz na podjêciu próby far- dzenia przedsionkowo-komorowego (czas trwania badania makoterapii. Rozpoczêcie leczenia w warunkach szpitalnych, pierwszorazowego ok. 60 min) zarówno w prezentacji dople- kontynuacja w warunkach ambulatoryjnych. Mo¿liwoœci inge- rowskiej, jak i M-mode, a tak¿e tissue Doppler (5-10). Szcze- rencji farmakologicznej w bloku ca³kowitym serca s¹ ograniczo- gó³owo techniki badania serca opisano w podrêcznikach (2, 3).
ne. Dotychczasowe próby stymulacji elektrycznej u p³odu nie Ca³kowity blok serca mo¿e byæ anomali¹ izolowan¹ (sto- zosta³y uwieñczone powodzeniem (14) i praktycznie w ci¹gu sunkowo dobre rokowanie) lub mo¿e wspó³istnieæ z wad¹ wro- ostatnich 13 lat wiêcej ich nie podejmowano.
dzon¹ serca (zwykle z³e rokowanie). Blok serca p³odu mo¿e byæ Zwrócono natomiast uwagê na korzystny wp³yw farmako- pierwszym objawem wskazuj¹cym na chorobê tkanki ³¹cznej terapii przez³o¿yskowej (15). W przypadku stwierdzenia choro- u matki i wyprzedzaæ pojawienie siê u kobiety objawów klinicz- by tkanki ³¹cznej u kobiety we wczesnej ci¹¿y, mo¿na podejmo- nych nawet o kilka lat. Dlatego u ka¿dej „zdrowej” ciê¿arnej waæ próbê profilaktycznego stosowania gamma globuliny oraz z blokiem ca³kowitym serca p³odu, poza zebraniem dok³adne- sterydów w celu prewencji uszkodzenia uk³adu bodŸco-przewo- go wywiadu rodzinnego w kierunku chorób kolagenowych, na- dz¹cego u p³odu (16). Nale¿y jednak dodaæ, i¿ nawet ostra ko- le¿y pobraæ jej krew w celu poszukiwania przeciwcia³ przeciw lagenoza leczona intensywnie sterydami przed ci¹¿¹, mo¿e byæ rybonukleoproteinom o typie plamistym anty-Ro/SSA w suro- przyczyn¹ bloku III stopnia u p³odu.
wicy matki oraz anty-La (10-12). Badanie takie nale¿y po- Farmakoterapia za pomoc¹ sterydów ma na celu dzia³anie wtórzyæ póŸniej z krwi pêpowinowej noworodka.
przeciwzapalne, zmniejszaj¹ce obrzêk wêz³a przedsionkowo- Najczêœciej w przypadku bloku izolowanego serca p³odu, komorowego uk³adu bodŸco-przewodz¹cego serca. Takie po- w krwioobiegu ciê¿arnej znajduj¹ siê przeciwcia³a anty-Ro/SSA stêpowanie zosta³o przyjête przez wiêkszoœæ oœrodków na lub SSB/La, które mog¹ przechodziæ przez ³o¿ysko i uszkadzaæ œwiecie, w tym równie¿ przez nasz zespó³ (ryc. 1). Przyjêliœmy p³odowe myocyty serca, ale przede wszystkim komórki uk³adu zasadê podawania ciê¿arnej z blokiem ca³kowitym serca p³o- bodŸco-przewodz¹cego. W przypadku pierwszej ci¹¿y u kobie- du, z prawid³ow¹ budow¹ serca p³odu, przy zachowanej wydol- ty z dodatnimi mianami przeciwcia³ ryzyko wyst¹pienia bloku noœci uk³adu kr¹¿enia (CVPS>7) oraz dodatnim mianem prze- serca p³odu jest stosunkowo niskie – 1-2%, ale w kolejnej ci¹- ciwcia³ w kierunku kolagenozy, preparatu sterydowego pod po- ¿y znacznie wy¿sze – 16-17%. Zwykle pierwsza po³owa ci¹¿y staci¹ deksametazonu w dawce min. 4 mg (w 1-razowej daw- u kobiety z kolagenoz¹ przebiega w sposób prawid³owy a blok ce porannej). Stosowanie deksametazonu u ciê¿arnej z innych serca zaczyna siê rozwijaæ oko³o 18-24 tyg. ci¹¿y, pocz¹tkowo powodów zosta³o ju¿ wielokrotnie analizowane i nie znalezio- jako blok I lub II stopnia, a nastêpnie blok III stopnia. W tym no ujemnych efektów takiej terapii, poza przejœciowym wzro- czasie trwania ci¹¿y (18-25 tyg.) u ciê¿arnej z pozytywnymi mia- stem leukocytozy u kobiet (17). Nie wykazano tak¿e negatyw- nami Anty-Ro/SSA i SSB badania echokardiograficzne serca nego wp³ywu tej terapii na stan noworodków (18).
p³odu powinno siê wykonywaæ co 7 dni (po 25 tyg. co 2-3 ty- Je¿eli ciê¿arna z blokiem ca³kowitym serca p³odu, prawid³o- w¹ budow¹ serca p³odu, przy zachowanej wydolnoœci uk³adu Kolagenoza u ciê¿arnej mo¿e przebiegaæ bezobjawowo kr¹¿enia (CVPS>7), nie ma przeciwcia³ w kierunku kolageno- (postaæ subkliniczna) albo jako toczeñ trzewny, zespó³ Sjogre- zy, nie ma wskazañ do terapii przez³o¿yskowej u p³odu, a jedynie na, reumatoidalne zapalenie stawów lub jako nieokreœlone do monitorowania za pomoc¹ badania echokardiograficznego.
„bóle stawowe”. Zazwyczaj przebieg ci¹¿y w 1 trymestrze jest Je¿eli rytm komór wynosi >60/min nie stosujemy leczenia prawid³owy a dolegliwoœci u ciê¿arnej ze strony stawów maj¹ beta-stymuluj¹cego. Je¿eli rytm komór wynosi <50/min doda- tendencjê do ustêpowania. Przeciwcia³a anty-Ro/SSA zaczyna- jemy salbutamol w pocz¹tkowej dawce 3×4 mg, zwiêkszaj¹c j¹ przechodziæ przez ³o¿ysko oko³o 16-18 tyg. ci¹¿y – wtedy po dawkê w kolejnych dobach, monitoruj¹c stan ciê¿arnej i jej p³o- raz pierwszy mo¿na uchwyciæ bradykardiê w badaniu USG lub du. Max dawki dzienne wynosz¹ 30-40 mg. Salbutamol mo¿e przy „prawid³owym” rytmie serca p³odu w badaniu echokardio- wywo³aæ objawy niepo¿¹dane: tachykardiê, nudnoœci, bóle graficznym uchwyciæ wyd³u¿anie siê czasu przewodnictwa g³owy, niepokój, bezsennoœæ, hipoglikemiê (podobne objawy Blok ca³kowity serca p³odu wymaga tak¿e ró¿nicowania ze W wybranych przypadkach, je¿eli dotychczasowo farmako- stanem zapalnym miêœnia serca, nie tylko w przebiegu kola- terapia jest nieskuteczna, a objawy niewydolnoœci kr¹¿enia genozy, kiedy dochodzi zazwyczaj do trwa³ego uszkodzenia u p³odu siê rozwijaj¹ (potwierdzone w iloœciowej ocenie moni- uk³adu bodŸco-przewodz¹cego. Zapalenie miêœnia serca p³o- torowania stanu p³odu w oparciu o indywidualn¹ kartê moni- du mo¿e byæ tak¿e pochodzenia wirusowego. W czasie moni- torowania hemodynamicznego p³odu), do terapii w³¹cza siê di- torowania echokardiograficznego stanu p³odu zwraca wówczas goxin, celem poprawy rzutu minutowego serca p³odu (19-21).
uwagê niejednorodny charakter zaburzeñ wolnego rytmu. Przy Warto zwróciæ uwagê, ¿e poza zaburzeniami przewodnic- zmiennej bradykardii mo¿na zarejestrowaæ tak¿e zmienny ty- twa, p³ód z blokiem serca mo¿e mieæ tak¿e infekcjê wewn¹trz- pu przewodzenia przedsionkowo-komorowego.
maciczn¹, dlatego w wybranych przypadkach do leczenia p³o- Respondek-Liberska M., ¯arkowska A., Oszukowski P. et al.
Perinatal management protocol for fetal complete heart block Pol. Przegl. Kardiol., 2007, 9, 6, 423-427 du w³¹czony jest tak¿e antybiotyk podawany ciê¿arnej do¿ylnie.
TABELA II: Ryzyko nawrotu bloku ca³kowitego p³odu w kolejnej ci¹¿y Poniewa¿ laboratoryjne udokumentowanie wyk³adników in- Risk of recurrence of fetal complete heart block in the next pregnancy fekcji u p³odu jest trudne, wa¿n¹ pomocnicz¹ rolê spe³nia ba- • ryzyko nawrotu w przypadku lewostronnego danie echokardiograficzne zarówno dla monitorowania hemo- dynamicznego stanu p³odu, jak i poszukiwania sonograficz- Farmakoterapia u ciê¿arnej stosowana jest przez wiele ty- godni, praktycznie do koñca ci¹¿y, o ile w seryjnych badaniach • koniecznoœæ wykluczenia przed kolejn¹ ci¹¿¹ obecnoœci w surowicy przeciwcia³ anty-Ro/SSA, SBB echokardiograficznych mo¿na udokumentowaæ poprawê he- • before next pregnancy presence of maternal blood modynamiczn¹ u p³odu. Je¿eli takiej poprawy nie mo¿na udo- antybodies (anty-Ro/SSA, SSB) should be determined kumentowaæ, stosowanie przez³o¿yskowej farmakoterapii wyda- • (w drugiej ci¹¿y) powinno byæ zalecone Nale¿y dodaæ, i¿ lekarzem w pe³ni odpowiedzialnym za pro- wadzenie ci¹¿y z blokiem ca³kowitym serca p³odu jest po³o¿nik • examination in the next pregnancy: 13-14 hbd (w warunkach naszego Instytutu – kierownik jednej z klinik po- ³o¿niczych), natomiast kardiolog prenatalny w oparciu o wynik badania echokardiograficznego spe³nia rolê konsultanta. Pro- zorganizowanie opieki konserwatywnej dla noworodka i stwo- wadzenie terapii przez³o¿yskowej nie gwarantuje prze¿ycia no- rzenie optymalnych warunków tak¿e dla jego rodziców. Istot- n¹ rolê mo¿e w tych przypadkach odgrywaæ domowe hospi- W warunkach naszego oœrodka informacja o zbli¿aj¹cym siê terminie rozwi¹zania przekazywana jest kierownikowi Kli- niki Neonatologicznej oraz Kardiologicznej zanim dojdzie do planowanego porodu. Czas i sposób porodu uzale¿nione s¹ za- równo od oceny po³o¿niczej, jak i od oceny stanu hemodyna- 1. Kleinman C., Copel J., Hobbins J.: Combined echocardiographic and Doppler micznego p³odu. W przypadku niewydolnoœci kr¹¿enia p³odu: assessment of fetal congenital atrioventricular block. Br. J. Obstet. Gynecol., CVPS 7 lub poni¿ej, wskazane jest ukoñczenie ci¹¿y drog¹ elektywnego ciêcia cesarskiego (23, 24). Optymalne jest ukoñ- 2. Suzin J., Respondek A., Respondek M. i wsp.: Prenatal diagnosis of grade III congenital heart block. Pol. Przegl. Radiol., 1987, 51, 29-31.
czenie ci¹¿y u dojrza³ego p³odu. Prze¿ycia u wczeœniaków 3. Respondek-Liberska M.: Bradykardie u p³odu. [w:] M. Respondek-Liberska z blokiem ca³kowitym serca nale¿¹ do przypadków kazuistycz- (red.): Kardiologia prenatalna dla po³o¿ników i kardiologów dzieciêcych.
nych (25), natomiast terapia in utero nawet u p³odu z obrzê- Wydawnictwo Czelej, Lublin 2006, 125-130.
kiem w przebiegu bloku ca³kowitego serca p³odu, mo¿e zakoñ- 4. Szymkiewicz-Dangel J.: Kardiologia p³odu. OWN, Poznañ 2007 czyæ siê sukcesem i porodem noworodka o czasie (26).
5. Fouron J.C., Proulx F., Miro J., Gosselin J.: Doppler and M-mode ultrasonogra- Noworodek z blokiem ca³kowitym serca oraz prawid³ow¹ phy to time fetal arterial and ventricular contractions. Obstet. Gynecol., budow¹ anatomiczn¹ w sposób planowy przenoszony jest 6. Gembruch U., Hansmann M., Redel D. i wsp.: Fetal complete heart block: an- z Kliniki Neonatologii do Kliniki Kardiologii Dzieciêcej, celem tenatal diagnosis, significance and management. Eur. J. Obstet. Gynecol. Re- kontynuacji leczenia farmakologicznego a niekiedy wszczepie- nia rozrusznika serca. Niezbêdny jest kardiomonitor i pulsoksy- 7. Glickstein J.S., Buyon J., Friedman D.: Pulsed Doppler echocardiographic as- metr do ca³odobowego monitorowania stanu noworodka.
sessment of fetal PR interval. Am. J. Cardiol., 2000, 86, 236-239.
Pocz¹tkowo podejmowana jest u noworodka próba farma- 8. Rosenthal D., Friedman D.M., Buyon J., Dubin A.: Validation of the Doppler PR koterapii do¿ylnej, nastêpnie doustnej, a w przypadku braku interval in the fetus. J. Am. Soc. Echocardiogr., 2002, 15, 1029-1030.
efektu wszczepiany jest rozrusznik serca. W przypadku ko- 9. Vesel S., Maziæ U., Blejec T., Podnar T.: First-Degree heart block in the fetus niecznoœci wszczepienia rozrusznika dziecko wymaga póŸniej of an anti-SSA/Ro-Positive Moher. Arthritis Rheum., 2004, 50, 2223-2226.
10. Sonesson S.E., Salomonsson S., Jacobsson L.A. i wsp.: Signs of first degree profilaktyki bakteryjnego zapalenia wsierdzia (w analogiczny heart block occur in one-third of fetuses of pregnant women with anti-SSA/Ro sposób jak dzieci z wrodzonymi wadami serca). Nale¿y podkre- 52-kd antibodies. Arthritis Rheum., 2004, 50, 1253-1261.
œliæ, i¿ pomimo bloku ca³kowitego serca p³odu, rozwój dziecka 11. Julkunen H., Kaaja R., Wallgren E., Teramo I.: Isolated congenital heart block: zarówno w okresie niemowlêcym, jak i póŸniejszym mo¿e byæ Fetal and infant outcome and familial incidence of heart block. Obstet. Gy- Kobieta po porodzie dziecka z blokiem ca³kowitym serca 12. Katz V.L., Bowes W.A.: Maternal diseases affecting the fetal cardiovascular powinna byæ pod sta³¹ opiek¹ immunologa. Nale¿y j¹ poinfor- system. [w:] Long, Walker A. (red.): Fetal and Neonatal Cardiology. WB Saun- mowaæ o ryzyku urodzenia chorego dziecka w kolejnej ci¹¿y lub 13. Schmidt K.G., Ulmer H.E., Silverman N.H. i wsp.: Perinatal outcome of fetal o prawdopodobieñstwie urodzenia kolejnego zdrowego po- complete atrioventricular block: a multicenter experience. J. Am. Coll. Car- tomka (tab. II). W kolejnej ci¹¿y pierwsze badanie echokardio- graficzne nale¿y zaleciæ w 13-14 tyg. ci¹¿y.
14. Walkinshaw S.A., Welch C.R., McCormack J.M., Walsh K.: In utero pacing for Blok ca³kowity wspó³istniej¹cy z wad¹ serca (zwykle w prze- fetal congenital heart block. Fetal. Diagn. Ther., 1994, 9, 183-185.
biegu izomeryzmu, czêsto wspó³istnieje z deustrokardi¹) stano- 15. Jaeggi E.T., Fouron J.C., Silverman E.D. i wsp.: Transplacental fetal treatment wi odrêbny problem, poniewa¿ ta grupa pacjentów rokuje Ÿle improves the outcome of prenatally diagnosed complete atrioventricular a przypadki prze¿ycia poza okres noworodkowy, praktycznie nie block without structural heart defect. Circualtion, 2004, 110, 1542-1548.
16. Kaaja R., Julkunen H.A., Ammala P. i wsp.: Congenital heart block: Succes- sful prophylactic treatment with intravenous gamma globulin and corticoste- W tej grupie chorych aktualnie stosowanie farmakoterapii roid therapy. Am. J. Obstet. Gynecol., 1991, 165, 1333-1334.
przez³o¿yskowej mo¿e byæ traktowane jako nieetyczne. W ci¹- 17. Nowak M., Oszukowski P., Szpakowski M. i wsp.: Intrauterine infection. II. The gu minionych 15 lat w naszym oœrodku nie odnotowaliœmy effect of intravenous dexamethasone on the results of C-reactive protein, whi- prze¿ycia u noworodka z prenatalnie rozpoznawanym blokiem te blood cell count and erythrocyte sedimentation rate during the expectant ca³kowitym serca oraz ze z³o¿on¹ wad¹ serca. Noworodek management of premature rupture of membranes. Ginekol. Pol., 1998, 69, z blokiem ca³kowitym serca oraz wad¹ serca w naszym oœrod- 18. Kêsiak M., Nowiczewski M., Gulczyñska E. i wsp.: Can we expect decreasing ku konsultowany jest w Klinice Neonatologicznej przez kardio- the incidence of patent ductus arteriosus (PDA) in the population of prema- loga dzieciêcego. Zazwyczaj nie ma koniecznoœci hospitaliza- ture neonates who had received antenatal steroid therapy? Ginekol. Pol., cji w Klinice Kardiologii Dzieciêcej. Istotnym problemem jest Respondek-Liberska M., ¯arkowska A., Oszukowski P. i wsp.
Pol. Przegl. Kardiol., 2007, 9, 6, 423-427 Zasady postêpowania w bloku ca³kowitym serca p³odu 19. Jaeggi E.T., Silverman E.D., Yoo S.J., Kigdom J.: Is immune-mediated comple- 25. Donofrio M.T., Gullquist S.D., Mehat I.D., Moskowitz W.B.: Congenital comple- te fetal atrioventrocular block reversible by transplacental dexamethasone te hart block: fetal management protocol, review of the literature, and report therapy? Ultrasound. Obstet. Gynecol., 2004, 23, 602-605.
of the smallest successful pacemaker implantation. J. Perinatol., 2004, 24, 20. Brackley K.J., Ismail K.M., Wright J.G., Kilby M.D.: The resolution of fetal hy- drops using combined maternal digoxin and dexamethasone therapy in a ca- 26. Martin T.C., Arias F., Olander D.S. i wsp.: Successful management of conge- se of isolated complete heart block at 30 weeks of gestation. Fetal Diagn.
nital atrioventricular block associated with hydrops fetalis. J. Pediatr., 1988, 21. Eronen M., Heikkila P., Teramo K.: Congenital complete heart block in the fe- 27. Szymkiewicz-Dangel J., Hamela-Olkowska A., Bieganowska K., Rêkawek J.: Za- tus: hemodynamic features, antenatal treatment and outcome in six cases.
burzenia rytmu serca zagra¿aj¹ce ¿yciu p³odu – diagnostyka i leczenie. Gine- Pediatr. Cardiol., 2001, 5, 385-392.
22. Krasoñ A., Janiak K., Kaczmarek P., Respondek-Liberska M.: Rola echokardio- grafii p³odowej w czasie farmakologicznej terapii ciê¿arnej. Ginekol. Pol., 23. Janiak K., Kaczmarek P., Krasoñ A. i wsp.: Blok przedsionkowo-komorowy III stopnia zdiagnozowany u p³odów – analiza materia³u ZDiNWW Instytutu CZMP w latach 1994-1998. Klin. Perinatol. Ginekol., 1998, 26, 322-328.
24. Kaczmarek P., Janiak K., Krasoñ A. i wsp.: Analiza przebiegu porodów u p³o- Praca wp³ynê³a do Redakcji: 2007-11-23. Zaakceptowano do druku: 2007-12-31.
dów z ca³kowitym blokiem serca. Klin. Perinatol. Ginekol., 1998, 26, 329-

Source: http://www.orpkp.pl/pliki/pdf/20_Zasady_postepowania_w_bloku_calkowitym_serca_plodu.pdf